Historia

Wieża wyciągowa szybu Krystyna (dawny Kaiser Wilhelm) jest elementem infrastruktury dawnej Kopalni Węgla Kamiennego Szombierki (dawna Hohenzollern), której historia sięga 1869 r., tj. momentu założenia przez śląskich magnatów przemysłowych z rodu von Schaffgotsch. W 1882 r. szyb stał się częścią kopalni Paulus-Hohenzollern oraz elementem tzw. rejonu Hohenzollernschachte. Na przestrzeni 4 ćwierci XIX w. wydrążono również inne szyby, w tym odwadniający Hohenzollern (później Ewa), wydobywczy Kaiser Friedrich (Jadwiga), wentylacyjny Gemander (Janina) oraz wydobywcze Sommer i Georg.

Podział Górnego Śląska i rozwój kopalni w XX wieku

W wyniku podziału historycznego Górnego Śląska na część niemiecką i polską na początku lat 20. XX w., rejon pól Hohenzollernschachte znalazł się po stronie niemieckiej i przekształcił w samodzielną kopalnię Hohenzollerngrube. Wraz z dokonanym w tym okresie, tj. w 1920 oraz 1928 r., pogłębieniem szybu Kaiser Wilhelm do poziomu 510 m (pierwsze 171 m), konieczna stała się modernizacja przestarzałej, basztowej wieży wyciągowej z XIX w.

Budowa nowej wieży wyciągowej

W 1928 r. w miejscu starej, rozebranej wieży wzniesiono nową, basztową, modernistyczną wieżę w konstrukcji stalowej, ryglowej, przesłoniętej ceglanymi, pozbawionymi ozdobnych akcentów elewacjami, nawiązującymi do kształtu młota górniczego. W głowicy obiektu umieszczono dwie nowoczesne, elektryczne maszyny wyciągowe wyprodukowane przez firmę Vereinigte Oberschlesische Hüttenwerke Werk Donnersmarckhütte Hindenburg i BBC Brown Boveri & Gie Mannheim, o mocy 2700 KM (od 1928 r.) i 3263 KM (od 1933 r.), które zastąpiły dotychczasowe maszyny o napędzie parowym. W sąsiedztwie wieży wzniesiono w tym czasie również budynki nadszybia, w tym nową sortownię, brykietownię, warsztaty, kuźnię, magazyny oraz cechownię.

Powojenne losy kopalni i szybu Krystyna

Nazwa wchodzącej od 1945 r. w skład Skarbu Państwa kopalni przemianowana została na KWK Szombierki, natomiast szyb Kaiser Wilhelm określano odtąd jako szyb Krystyna. W okresie powojennym szyb pogłębiony został do głębokości 840 m, ale nie wpłynęło to na przekształcenie struktury i charakteru wieży wyciągowej. Kopalnia Szombierki, skonsolidowana w latach 70. z KWK Karol, a w latach 90. z KWK Centrum, została ostatecznie zamknięta w 1997.

Wpisanie wieży do rejestru zabytków

Wskutek likwidacji z użytkowania wyłączono również szyb Krystyna wraz z wieżą wyciągową, a w 2001 r. rozebrano sąsiadujące z nią budynki nadszybia z lat 20. XX w. Z inicjatywy ŚWKZ budynek wieży wyciągowej szybu Krystyna wraz z wyposażeniem, tj. elektrycznymi maszynami wyciągowymi oraz otaczającym terenem, wpisany został w 2004 r. do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Źródło: Narodowy Instytut Dziedzictwa (www.nid.pl)